Το Εφιαλτικό Σενάριο

Το τελευταίο διάστημα τυγχάνει να αγοράζω μια κυριακάτικη εφημερίδα του «δημοκρατικού τόξου», της φιλελεύθερης δημοκρατίας που μάχεται ενάντια στον αριστερό κίνδυνο. Η εν λόγω αγαπημένη φυλλάδα έχει μία καλή σειρά βιβλίων με την ιστορία της φιλοσοφίας. Με λίγα λόγια, το μάρκετινγκ της εφημερίδας με έκανε αναγνώστη της εδώ και καμιά δεκαριά εβδομάδες. Αυτό το διάστημα έχω αναλώσει αρκετό χρόνο στο να εξοργίζομαι από την πρωτοφανώς χοντροκομμένα κατευθυνόμενη δημοσιογραφία. Οι συγκεκριμένοι άνθρωποι δεν χρησιμοποιούν κανένα πρόσχημα στο μήνυμα που μεταφέρουν και δεν ενδιαφέρονται να κρύψουν τους σκοπούς τους. Αυτά όμως είναι λίγο πολύ γνωστά σε οποιονδήποτε σταμάτησε να ψηφίζει ένα κόμμα επειδή του το είπε ο πατέρας του ή επειδή εκφράζει την μεγάλη ιδεολογία που θα φέρει τον παράδεισο επί της γης. Δεν θέλει και μεγάλη κριτική σκέψη για να σιχαθείς την σύγχρονη ελληνική δημοσιογραφία.

Η αφορμή για να γράψω και το ενδιαφέρον της υπόθεσης βρίσκεται σε ένα συγκεκριμένο άρθρο για το φόβο που προκαλείται στην Ευρώπη αναφορικά με τις ιταλικές εκλογές. Τουλάχιστον τα τελευταία 15 χρόνια (τόσο περίπου παρακολουθώ την έντυπη δημοσιογραφία), οι εφημερίδες πάντα σε νόμιμες εκλογικές διαδικασίες θα παρουσιάσουν κάθε εκλογική αναμέτρηση σαν την έσχατη μάχη για την διατήρηση της δημοκρατίας. Ο εχθρός, ο οποίος συνήθως είναι είτε η άκρα αριστερά είτε η φασιστική (ή μια εμφανώς αυταρχική) εκδοχή της ακροδεξιάς, εμφανίζεται έτοιμος να συντρίψει το ευρωπαϊκό και δημοκρατικό οικοδόμημα. Προσέξτε, πάντα η δημοκρατία εμφανίζεται σαν ένα οικοδόμημα και σχηματικά κάθε φορά είναι έτοιμο να καταρρεύσει από ένα εκλογικό ατύχημα. Με λίγα λόγια μία λάθος απόφαση μπορεί να γκρεμίσει θεσμούς δεκαετιών σαν πύργο από τραπουλόχαρτα. Οι αναλογίες δεν είναι δικές μου αλλά των αξιοσέβαστων δημοσιογράφων. Το ευρωσύνταγμα, οι ελληνικές εκλογές του 2015, το δημοψήφισμα στην Ελλάδα το 2015, οι ιταλικές εκλογές, οι ουγγρικές εκλογές, οι εκλογές που θα γίνουν αύριο σε κάποιο μέλος της ΕΕ, κάθε φορά η Ευρώπη αναμετράται με την δημοκρατία με σκοπό να διατηρήσει και να προστατέψει την δημοκρατία.

Η ουσία της επιχειρηματολογίας ενάντια στον εχθρό είναι πάντα η ίδια. Οι μάζες επιλέγουν χωρίς σωφροσύνη ένα κόμμα ή μια απόφαση που δημιουργεί άγχος στις αγορές (αχ αυτές οι αγχώδεις αγορές!), ενώ εκκολάπτεται μια ανασφάλεια στους ευρωπαϊκούς θεσμούς για το τι μέλλει γενέσθαι χωρίς βέβαια αυτό να διαρκεί για σημαντικό χρονικό διάστημα ούτε να οδηγεί σε κάποια στροφή από το νεοφιλελεύθερο μοντέλο της πολιτικής. Σε όλες αυτές τις εφημερίδες κυριαρχεί μια υποδόρια δυσφορία για τη δημοκρατία όπου αγνώμονες ψηφοφόροι χωρίς κανένα προφανή λόγο επιλέγουν να διασαλεύσουν την πορεία προς την ανάπτυξη και την πρόοδο. Πάντα οι εκπρόσωποι του αντίπαλου δέους, παρουσιάζονται σαν καιροσκόποι και δημαγωγοί που εκμεταλλεύονται τις συνθήκες για να προωθήσουν την δική τους ατζέντα.

Σήμερα, ο εχθρός έχει μεταφερθεί από τον αριστερό ευρωσκεπτικισμό του παρελθόντος στην εθνικιστική διαμαρτυρία της φασιστικής ακροδεξιάς ή μια υπερσυντηρητικής ακροδεξιάς με δημοκρατικά χρώματα. Εάν παρακολουθήσει κανείς αυτή την αρθρογραφία θα διαπιστώσει την παντελή απουσία απονομής ευθυνών στα κέντρα λήψης αποφάσεων. Για τις εφημερίδες αυτές, η άνοδος της ακροδεξιάς δεν έχει να κάνει με τις δομικές δυσλειτουργίες της σύγχρονης κοινωνίας. Αποσιωπούν την εξοργιστική ταύτιση συμφερόντων των πολιτικών μας με την επιχειρηματική ελίτ, θεωρούν την απολιτίκ στάση των μαζών σαν σημείο των καιρών και όχι αποτέλεσμα της απογοήτευσης για την δυσκαμψία στην χάραξη εναλλακτικής πολιτικής.

Η κατάρρευση των μεγάλων αφηγήσεων του παρελθόντος και το άγχος του σύγχρονου ανθρώπου λόγω της μοναξιάς που αντιμετωπίζει από την αποδήμηση όλων των δεσμών του με τους συνανθρώπους του αφού πλέον η κοινωνία είναι ένα άθροισμα πολιτών και τίποτα περισσότερο δεν λαμβάνονται υπόψιν. Στη συγκεκριμένη επιχειρηματολογία η άνοδος των εθνικιστικών ρευμάτων εντός της Ευρώπης είναι αποτέλεσμα των ικανοτήτων της ακροδεξιάς και των εκπροσώπων της. Οι Λεπέν, ο Ορμπάν και οι υπόλοιποι αντιδραστικοί, χρεώνονται θεϊκές ικανότητες αφού κατάφεραν να συσπειρώσουν τόσους ψηφοφόρους, οι οποίοι ουσιαστικά με τις εκλογικές τους επιλογές σκάβουν το λάκκο τους. Η επιτυχία της Χρυσής Αυγής ή της Λέγκας του Βορρά είναι η απόρροια μιας συντονισμένης εκλογικής στρατηγικής όπου τα δύσκολα ερωτήματα λαμβάνουν εύκολες και νεφελώδεις απαντήσεις. Για τους απολογητές του status quo η αποξένωση του πολιτικού προσωπικού από την εκλογική βάση περνά στα ψιλά.

Η  σημερινή «αμυνόμενη δημοκρατία», σύμφωνα με τα ΜΜΕ έχει εχθρούς που την επιβουλεύονται και θέλουν να την φθείρουν εκ των έσω. Αυτή είναι μια διάσταση η οποία είχε βάση στις εύθραυστες δημοκρατίες του μεσοπολέμου αλλά είναι παρανοϊκό επιχείρημα όταν χρησιμοποιείται για δυτικές ώριμες δημοκρατίες του ψηφιακού καπιταλισμού της επικοινωνίας. Για τα ΜΜΕ η δημοκρατία της Βαϊμάρης αποτελεί πάντα την ιστορική αναλογία, ακόμη και αν δεν αναφέρεται ποτέ ρητά, στην οποία βρίσκει το σημείο αναφοράς της η σύγχρονη δημοκρατία. Για τα ΜΜΕ η έκφραση της λαϊκής βούλησης είναι πηγή κινδύνου αφού οι μάζες αδυνατούν να καταλάβουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η πολιτική, the big picture επί το ελληνικότερον. Μέσα από αυτή την επιθετική στάση τους, τα ΜΜΕ καταφέρνουν να κάνουν το χειρότερο πράγμα που μπορεί να γίνει σε μία δημοκρατία: να νομιμοποιήσουν την ακύρωση της λαϊκής βούλησης μέσω των οργάνων της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Αν και μας εξοργίζει αυτό που έγινε στην Ελλάδα τον Ιούλιο-Σεπτέμβριο του 2015, δεν θα έπρεπε να μας ξενίζει. Η δημοκρατική διαδικασία ποτέ δεν ήταν ευχάριστη υπόθεση, ούτε για τους πολιτικούς αλλά ούτε για τα όργανα δημαγωγίας, τα ΜΜΕ. Αν σκεφτούμε ότι η αναφορά στο εκλογικό σώμα συνήθως μας παρουσιάζεται σαν ένα άθροισμα ηλιθίων, ικανών να πειστούν από ανέντιμους πολιτικούς και ακραίους σοβινιστές τότε καταλαβαίνουμε πόσο σημασία δίνει η ελίτ στις εκλογικές διαδικασίες. Η εύκολη λύση στην «λάθος ψήφο» είναι η ακύρωση της υπόστασης του ψηφοφόρου σαν ένα νοήμονα άνθρωπο με την δική του κρίση. Δεν πρέπει να μας προξενεί εντύπωση ότι ο λόγος που η ελίτ επικρίνει την αλλαγής πλεύσης της κυβέρνησης στην Ελλάδα το 2015, δεν είναι η ανεντιμότητα και η αντιδημοκρατική μεταστροφή του δημοψηφίσματος, αλλά η υποκρισία των κυβερνόντων. Δεν υπάρχει καμία αναφορά στην βαθιά αντιδημοκρατική απόφαση αλλαγής του αποτελέσματος στο δημοψήφισμα. Τα ΜΜΕ, χωρίς να φοβούνται, προβάλλουν μια συγκεκριμένη πλατφόρμα απόψεων με σκοπό να αντιπολιτευτούν με οποιοδήποτε μέσο.

Η αφετηρία αυτού βρίσκεται στην μεθοδικότητα με την οποία μία πολιτική και ένα άθροισμα θέσεων και ιδεών (προσοχή, όχι ιδεολογία) συντονισμένα εκφράζεται από μια μερίδα ΜΜΕ καθώς και η επέκταση αυτής της προπαγάνδας στο διαδίκτυο μέσω των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ). Δεν γνωρίζω αν υπάρχει τέτοια μελέτη, αλλά αν ένας ερευνητής ασχολούνταν με συγκεκριμένες εφημερίδες σίγουρα θα έβρισκε το μοτίβο μέσα στο οποίο βλέπουμε τρομερή ταύτιση απόψεων, τόσο στο περιεχόμενο, όσο ακόμη και στην δομή των επιχειρημάτων. Η επιχειρηματολογία αυτή είναι τέτοια που μοιάζει να είναι κεντρικά κατευθυνόμενη με μια γραφειοκρατική θα έλεγε κανείς οργάνωση και πολλά ερωτηματικά για την ύπαρξη ή μη εντέλει της λεγόμενης ανεξάρτητης δημοσιογραφίας.

Η ανεξαρτησία του διαδικτύου προφανώς και είναι μια πραγματικότητα στις μέρες μας όσο και αν θέλουν να μας παρουσιάσουν ότι ζούμε σε ένα 1984. Ενώ όμως η πληροφορία είναι ελεύθερη, η υπερπληροφόρηση και η παραπληροφόρηση (ψευδεπίγραφες ειδήσεις) δημιουργούν τέτοιο χάος όπου η πληροφορία στο διαδίκτυο στην συνηθέστερη έκφανση του διαδικτύου, τα ΜΚΔ, κρίνεται στη καλύτερη περίπτωση, ελέγξιμη.[1] Η απογοήτευση είναι έκδηλη όταν η πληροφορία μπορεί να καταστεί αναληθής ακόμη και από μέσα τα οποία ο αναγνώστης εμπιστεύεται. Ακόμη και αν πολλά μέσα στο διαδίκτυο δεν βρίσκονται υπό τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο των παραδοσιακών αφεντικών της ενημέρωσης, η διάχυση των ιδεών έχει μεταφερθεί και στα ΜΚΔ όπου το απολιτίκ φαντάζει η μόνη ρεαλιστική αντιμετώπιση των προβλημάτων της σύγχρονης δημοκρατίας.

Τελικά, το εφιαλτικό σενάριο αποτελεί μια φοβία των ελίτ και των εκπροσώπων της, τη φοβία για την ουσιαστική έκφραση της δημοκρατίας. Σε ένα δικτυωμένο κόσμο με νέους πόλους (οικονομικούς και πολιτικούς), όπου μια «λάθος» απόφαση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά της ευημερία της ηπείρου, οι πολίτες είναι (και αισθάνονται) όμηροι της αδυναμίας τους να επιβάλλουν μια διαφορετική επιλογή. Θύματα μιας οργανωμένης προσπάθειας να επηρεαστεί η ενημέρωση τους και κατ’ επέκταση η απόφαση τους, τελικά αρνούνται το σύστημα και επιλέγουν να το φθείρουν με μικρά χτυπήματα μέσω των εκλογικών διαδικασιών. Αυτός ο δημοκρατικός ανταρτοπόλεμος δεν δημιουργεί κάτι παραπάνω από μία κουβέντα με σχεδόν μηδαμινό ουσιαστικό αποτέλεσμα. Χωρίς να θέλουν να οργανωθούν σε κινήματα αφού η Πολιτική έχει λάβει μία αρνητική έννοια για τις μάζες, αυτές οι μικρές αντιστάσεις οδηγούν στην άνοδο στείρων εναλλακτικών όπως είναι ένας φαντασιακός απομονωτισμός που μεταφράζεται στο μίσος για τον Άλλο. Εντέλει, κερδισμένοι είναι οι εκφραστές του μίσους, αφού οι πολίτες απογοητευμένοι από την υπάρχουσα κατάσταση επιλέγουν να κατηγορήσουν τον Ξένο, να του αποδώσουν τις αιτίες της δυστυχίας τους, ορμώμενοι από την προσπάθεια να προσωποποιήσουν τον εχθρό.

Κωνσταντίνος Κ.

Δευτέρα, 9 Απριλίου 2018

---

[1] Για την παραπληροφόρηση βλ. την σύγκρουση μέσω άρθρων για την σφαγή στο Κατίν όπου αναμετρώνται με φανατισμό δύο τοποθετήσεις  της αριστερής δημοσιογραφίας με αγνά κίνητρα (δική μου προσωπική άποψη) για την ταυτότητα των σφαγέων το 1941